Το ΕΚΕΤΑ ιδρύθηκε το Μάρτιο του 2000 με έδρα τη Θεσσαλονίκη, είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ), μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ) του Υπουργείου Ανάπτυξης. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα Ερευνητικά Κέντρα στην Ελλάδα και την Ευρώπη, έχοντας ως κύρια αποστολή του την προαγωγή της καινοτόμου έρευνας προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Αφοσιωμένο σε αυτόν τον σκοπό, το ΕΚΕΤΑ βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της βασικής, εφαρμοσμένης και τεχνολογικού χαρακτήρα έρευνας για την παροχή λύσεων στις σύγχρονες προκλήσεις της κοινωνίας.
Η καθαρή ενέργεια, οι τεχνολογίες χαμηλών/μηδενικών εκπομπών CO2, οι τεχνολογίες καθαρών οχημάτων, το πράσινο υδρογόνο, η κλιματική αλλαγή, η τεχνητή νοημοσύνη, τα προηγμένα ρομποτικά συστήματα, το διαδίκτυο των πραγμάτων, η Βιομηχανία 4.0, οι υποδομές έξυπνου σπιτιού του μέλλοντος, η ιατρική ακριβείας, η ολιστική προσέγγιση υγείας–διατροφής, τα αυτόνομα οχήματα, οι προσομοιωτές οδήγησης, οι κόμβοι ελέγχου κυκλοφορίας, οι έξυπνες πόλεις, η γεωργία ακριβείας, η αγρο-ρομποτική και η κυκλική οικονομία συνθέτουν τα κύρια πεδία, στα οποία δραστηριοποιούνται τα πέντε Ινστιτούτα του: Το Ινστιτούτο Χημικών Διεργασιών και Ενεργειακών Πόρων (ΙΔΕΠ), το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΙΠΤΗΛ), το Ινστιτούτο Βιώσιμης Κινητικότητας και Δικτύων Μεταφορών (ΙΜΕΤ), το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών (ΙΝΕΒ) και το Ινστιτούτο Βιο-οικονομίας και Αγροτεχνολογίας (ΙBΟ), που μαζί με την Κεντρική Διεύθυνση του οργανισμού απασχολούν περισσότερους από 1500 εργαζομένους – στην πλειονότητά τους μηχανικούς και επιστήμονες, σε 7 περιφέρειες και 9 πόλεις της χώρας.
Το ΕΚΕΤΑ συνδυάζει τις εξαιρετικές ερευνητικές υποδομές και το υψηλά καταρτισμένο ερευνητικό προσωπικό του για τη μετατροπή της επιστημονικής γνώσης σε καινοτόμες τεχνολογικές εφαρμογές. Το Κέντρο διασφαλίζει ετησίως περισσότερα από 50 εκ. € (55.6 εκ. € το 2022), που προέρχονται από ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα κατά 77%, από διμερή συμβόλαια με τη βιομηχανία κατά 13% και από θεσμική κρατική χρηματοδότηση κατά 10%, αποδεικνύοντας το, ουσιαστικά, αυτοχρηματοδοτούμενο μοντέλο λειτουργίας του.
Το Κέντρο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εργοδότες εξειδικευμένου ερευνητικού προσωπικού στη Βόρεια Ελλάδα, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο και στη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης, γεγονός που καταδεικνύεται από τη σημαντική ποιοτική και ποσοτική αύξηση του προσωπικού του τα τελευταία χρόνια. Σήμερα αποτελεί κορυφαίο ερευνητικό κέντρο στη χώρα καταλαμβάνοντας την 1η θέση στην Ελλάδα και την 12η θέση των διακεκριμένων ερευνητικών οργανισμών της Ευρώπης, όσον αφορά στην προσέλκυση χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα.
Το ΕΚΕΤΑ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην καινοτομία, γεγονός που καταδεικνύεται μεταξύ άλλων από τη σύναψη διμερών συμβολαίων με τη βιομηχανία. Η εμπορική αξιοποίηση ώριμων, καινοτόμων αποτελεσμάτων του ΕΚΕΤΑ έχει οδηγήσει στην δημιουργία 18 τεχνοβλαστών με σημαντική οικονομική δραστηριότητα, περιλαμβάνοντας την προσέλκυση χρηματοδότησης από επενδυτικά ταμεία.
Το μεγαλύτερο αναπτυξιακό έργο για το Κέντρο είναι το EKETA 2.0 – Ερευνητική Αριστεία για την Κοινωνία και την Οικονομία προϋπολογισμού 33,87 εκ. ευρώ, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που έχει στόχο την ευρεία και μακροπρόθεσμη αναβάθμιση του ΕΚΕΤΑ με την ανάπτυξη υποδομών αιχμής.
Την ίδια στιγμή, το ΕΚΕΤΑ συμμετέχει ενεργά στη δημιουργία του Διεθνούς Τεχνολογικού Πάρκου 4η γενιάς, ThessInTec, έχοντας ηγετικό ρόλο στη διοίκηση των MegaProjects της Τεχνητής Νοημοσύνης, της Καθαρής Ενέργειας και Βιώσιμης Βιομηχανίας και των Smart Logistics.