Οι νέες τεχνολογίες, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence/AI), το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of things/ IoT) και τα Μεγάλα Δεδομένα (Big Data), αλλάζουν σημαντικά τον τρόπο που δουλεύαμε έως τώρα. Όπως έχει διαπιστωθεί, τόσο στην Ευρώπη όσο και σε όλο τον κόσμο, σημειώνεται έλλειψη σε ειδικούς στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), γνωστοί και ως ψηφιακοί εμπειρογνώμονες, ενώ υπολογίζεται ότι μέχρι το 2030, η ΕΕ θα χρειαστεί 20 εκατομμύρια επαγγελματίες στον ψηφιακό τομέα.
Δεδομένου ότι η ανάπτυξη και υιοθέτηση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών απαιτεί εκπαίδευση και επανακατάρτιση των ειδικών στις ΤΠΕ, για να επιτευχθεί η εξέλιξή τους, προτείνεται η ακόλουθη διαδικασία των τεσσάρων βημάτων:
- εντοπισμός των αναγκών σε δεξιότητες,
- ανάπτυξη των διαπιστωμένων δεξιοτήτων μέσω εκπαίδευσης,
- εφαρμογή των παραπάνω δεξιοτήτων στο εργασιακό περιβάλλον
- αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της εν λόγω διαδικασίας.
Ταυτόχρονα, ιδιαίτερα σημαντική είναι η δημιουργία ενός συστήματος που θα επιτρέπει στους διάφορους φορείς να συμμετέχουν με σκοπό τη διαρκής εκπαίδευση των επαγγελματιών.
Η ΕΕ δεσμεύεται να βοηθήσει στην εκπαίδευση και επανακατάρτιση των ψηφιακών εμπειρογνωμόνων μέσα από την υιοθέτηση διάφορων πρωτοβουλιών. Επίσης, το πρόγραμμα «Ψηφιακή Δεκαετία» στοχεύει να μετασχηματίσει ψηφιακά την ευρωπαϊκή κοινωνία και οικονομία μέχρι το 2030, προσφέροντας οφέλη σε όλους.
Βιογραφικό του συγγραφέα
Ο Σταύρος Α. Νίκου είναι Λέκτορας Ψηφιακής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο του Strathclyde στη Σκωτία. Έχει διδακτορικό στα Πληροφοριακά Συστήματα, μεταπτυχιακό στην Πληροφορική και πτυχίο στη Φυσική. Είναι επικεφαλής του προγράμματος Μεταπτυχιακού Πιστοποιητικού στην Τεχνολογικά Ενισχυμένη Διδασκαλία και Μάθηση. Οι έρευνές του επικεντρώνονται στις τεχνολογίες μάθησης, τα έξυπνα περιβάλλοντα μάθησης και τις ψηφιακές ικανότητες. Έχει δημοσιεύσει έργα του σε διεθνή περιοδικά και συνέδρια και είναι Senior Fellow της Ακαδημίας Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και Senior Member του IEEE.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δημιουργεί ζήτηση για νέες ψηφιακές δεξιότητες
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας, χάρη στις νέες τεχνολογίες, αλλάζει σημαντικά ακόμη και τον τρόπο που δουλεύουμε. Πλέον, αναδύεται ο όρος “ψηφιακός μετασχηματισμός του χώρου εργασίας” που με πολύ απλά λόγια σημαίνει:
“Οι νέες τεχνολογίες προκαλούν μεγάλες αλλαγές στον τρόπο που οι εργαζόμενοι εκτελούν την εργασία τους, τις διαδικασίες που ακολουθούν και τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσουν στους χώρους εργασίας, επηρεάζοντας συνολικά την εργασιακή τους εμπειρία.” (Meske &· Junglas, 2020, σ. 120).
Οι τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη, το διαδίκτυο των πραγμάτων και τα μεγάλα δεδομένα αλλάζουν γρήγορα τους οργανισμούς και τον τρόπο εργασίας, δημιουργώντας ζήτηση για νέες δεξιότητες σε όλους τους τομείς. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (Future of Jobs Report 2023 -Zahidi, 2023) προέβλεψε ότι το 44% των δεξιοτήτων των εργαζομένων θα αλλάξει τα επόμενα πέντε χρόνια, και οι μισοί εργαζόμενοι θα χρειαστούν επανεκπαίδευση έως το 2025 λόγω των νέων τεχνολογιών. Στην Ευρώπη, υπάρχει επίσης έλλειψη των επαγγελματιών που θα μπορούσαν να σχεδιάσουν και να αναπτύξουν τις συγκεκριμένες ψηφιακές τεχνολογίες.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι νέες πρακτικές σε τομείς όπως οι επαγγελματικές υπηρεσίες και η μεταποίηση επηρεάζουν σημαντικά τις δεξιότητες που θα χρειάζονται στο μέλλον οι ψηφιακοί εμπειρογνώμονες.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συσπείρωσης και Ανάπτυξης (OECD) τους ορίζει ως επαγγελματίες που μπορούν να αναπτύσσουν, να λειτουργούν και να συντηρούν συστήματα ΤΠΕ ενώ ταυτόχρονα τα χρησιμοποιούν στο κυριότερο μέρος της εργασίας τους (OECD, 2014: Information Technology Outlook). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ταξινόμηση Δεξιοτήτων, Ικανοτήτων και Επαγγελμάτων ( ESCO, the European classification of Skills, Competences and Occupations), οι επαγγελματίες ΤΠΕ διεξάγουν έρευνα, σχεδιάζουν, γράφουν, δοκιμάζουν, παρέχουν συμβουλές και βελτιώνουν συστήματα τεχνολογίας πληροφοριών, υλικό και λογισμικό για συγκεκριμένες εφαρμογές. Επίσης, καταρτίζουν σχετική τεκμηρίωση και σχεδιάζουν, αναπτύσσουν, δοκιμάζουν, συντηρούν και υποστηρίζουν βάσεις δεδομένων και άλλα συστήματα πληροφοριών προκειμένου να εξασφαλίσουν τη βέλτιστη απόδοση, την ακεραιότητα και την ασφάλεια των δεδομένων.
Η γρήγορη ανάπτυξη και ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών έχει σημαντικό αντίκτυπο στους ρόλους των επαγγελματιών ΤΠΕ, κάνοντας κάποιες δεξιότητες παρωχημένες και αυξάνοντας τη σημασία άλλων. Περισσότερο από το 70% των επιχειρήσεων σήμερα αναφέρουν ότι δεν βρίσκουν προσωπικό με αρκετές ψηφιακές δεξιότητες. Το 2021, πάνω από το 60% των επιχειρήσεων της ΕΕ που προσπαθούσαν να προσλάβουν ψηφιακούς εμπειρογνώμονες συνάντησαν δυσκολίες να βρουν κατάλληλους υποψηφίους.
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 2022 περίπου 9 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονταν στον τομέα της πληροφορικής και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το 81,1% να είναι άνδρες και το 18,9% γυναίκες. Τα τελευταία δέκα χρόνια, το ποσοστό των ειδικών σε θέματα ΤΠΕ στο συνολικό εργατικό δυναμικό της ΕΕ αυξάνεται συνεχώς. Το 2022, η Σουηδία είχε το υψηλότερο ποσοστό ειδικών ΤΠΕ (8,6%), ακολουθούμενη από το Λουξεμβούργο (7,7%) και τη Φινλανδία (7,6%). Τα χαμηλότερα ποσοστά σημειώθηκαν στην Ελλάδα (2,5%), τη Ρουμανία (2,8%) και την Πολωνία (3,6%). Εκτιμάται ότι μέχρι το 2030, ο αριθμός των επαγγελματιών στον τομέα των ΤΠΕ στην ΕΕ θα πρέπει να φτάσει τα 20 εκατομμύρια. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατες προβλέψεις, η Ευρώπη τελικώς θα πετύχει να διαθέτει μόνο περίπου 13 εκατομμύρια ειδικούς ΤΠΕ αντί για τους 20 εκατομμύρια που είναι ο αρχικός στόχος (EIT Digital 2021).
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι ψηφιακές τεχνολογίες που θα αντιμετωπίσουν τις περισσότερες προκλήσεις είναι η τεχνητή νοημοσύνη, τα μαζικά δεδομένα, το υπολογιστικό νέφος, η κυβερνοασφάλεια, οι βιομηχανικές βιοτεχνολογίες, η ρομποτική και η μικροηλεκτρονική. Μια έκθεση της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Δεξιοτήτων Λογισμικού (ESSA) αναφέρει ότι οι πιο σημαντικές τεχνικές δεξιότητες για τους επαγγελματίες λογισμικού είναι οι δεξιότητες προγραμματισμού (Java, Javascript και HTML, και μετά Python, C++ και C#), καθώς και οι δεξιότητες στους αλγορίθμους και τον σχεδιασμό. Το υπάρχον χάσμα στις δεξιότητες απαιτεί την επανεκπαίδευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των ψηφιακών εμπειρογνωμόνων, και αυτό αποτελεί προτεραιότητα σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Υπερσύγχρονο τοπίο ψηφιακών δεξιοτήτων
Η αξιολόγηση των ελλείψεων στις δεξιότητες είναι το πρώτο βήμα για τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής στρατηγικής επανεκπαίδευσης και αναβάθμισης δεξιοτήτων (ΟΟΣΑ, 2016), με στόχο τη βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων για τους επαγγελματίες στις ΤΠΕ στην Ευρώπη. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ηλεκτρονικών Ικανοτήτων (e-CF) εντοπίζει σαράντα (40) δεξιότητες και επίπεδα επάρκειας που χρειάζονται οι επαγγελματίες των ΤΠΕ στην Ευρώπη.
Το ευρωπαϊκό οικογενειακό δέντρο προφίλ ΤΠΕ, που δημοσιεύθηκε από τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (CEN) διαρθρώνεται στις επτά ακόλουθες κατηγορίες:
- βελτίωση διαδικασιών
- επιχειρήσεις
- τεχνικός σχεδιασμός
- ανάπτυξη
- υπηρεσία
- λειτουργία
- υποστήριξη.
Τέλος, περιλαμβάνει τριάντα 30 ευρωπαϊκά προφίλ επαγγελματικών ρόλων ΤΠΕ, που έχουν αντιστοιχιστεί στις δεξιότητες που περιγράφονται στο Πλαίσιο Δεξιοτήτων για την Εποχή της Πληροφορίας (Skills Framework for the Information Age – SFIA).
Ωστόσο, η υιοθέτηση της τεχνολογίας θα επηρεάσει αυτές τις δεξιότητες. Η τελευταία έκθεση για το μέλλον της απασχόλησης (Zahidi, 2023) από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ υπογράμμισε ότι η τεχνητή νοημοσύνη, τα μαζικά δεδομένα και το υπολογιστικό νέφος θα είναι περισσότερο επικρατούσες ψηφιακές τεχνολογίες και θα είναι οι κύριοι μοχλοί αλλαγής τα επόμενα χρόνια.
Οι ειδικοί στην τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση, οι αναλυτές επιχειρηματικής νοημοσύνης, οι αναλυτές και επιστήμονες δεδομένων, οι μηχανικοί δικτύων και Internet of Things (IoT), καθώς και οι αναλυτές ασφάλειας πληροφοριών θα είναι οι πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες θέσεις εργασίας και δημοφιλή εργασιακά προφίλ στις ΤΠΕ, οι οποίοι αναμένεται να φτάσουν στο μέγιστο επίπεδο παραγωγικότητας σε 10 έως 15 χρόνια.
Πώς η εμφάνιση, η ενσωμάτωση και η υιοθέτηση νέων ψηφιακών τεχνολογιών αλλάζουν το τοπίο δεξιοτήτων για τους εμπειρογνώμονες ΤΠΕ; Ας το εξετάσουμε πιο αναλυτικά.
Τεχνητή Νοημοσύνη και Μηχανική Μάθηση
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) είναι μια πολύ ελπιδοφόρα τεχνολογία: μπορεί να αυτοματοποιήσει δύσκολες διαδικασίες και να βελτιώσει την ακρίβεια και την ταχύτητα στην ανάλυση δεδομένων σε διάφορες εφαρμογές (Chen et al., 2021). Σε όλους τους τομείς, η ΤΝ χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για να κάνει πιο αποδοτικές και γρήγορες τις αλυσίδες εφοδιασμού και τις επιχειρηματικές διαδικασίες, μειώνοντας το κόστος και βελτιώνοντας τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Ως μέρος της ΤΝ, η μηχανική μάθηση (MΜ) επιτρέπει στα συστήματα να μαθαίνουν από δεδομένα χωρίς να χρειάζονται ρητό προγραμματισμό. Οι πρόσφατες εξελίξεις στα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, όπως το Chat GPT που κυκλοφόρησε στα τέλη του 2022, φέρνουν μεγάλες ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις. Η ευρωπαϊκή αγορά ΤΝ και MΜ αναμένεται να αυξηθεί κατά σχεδόν 40% ετησίως από το 2021 έως το 2028, δημιουργώντας αυξανόμενη ζήτηση για ειδικευμένους επαγγελματίες πληροφορικής στον τομέα της ΤΝ, η οποία ωστόσο δεν μπορεί να καλυφθεί άμεσα. Σύμφωνα με την έκθεση ARISA (2023), οι επιστήμονες και μηχανικοί δεδομένων, οι μηχανικοί μηχανικής μάθησης (συμπεριλαμβανομένων των μηχανικών επεξεργασίας φυσικής γλώσσας και υπολογιστικής όρασης) είναι οι πιο περιζήτητοι ρόλοι στην ΤΝ. Επίσης, ο μηχανικός ερωτημάτων ή εντολών (Prompt engineer), δηλαδή ο επαγγελματίας που ειδικεύεται στη δημιουργία, βελτιστοποίηση και διαχείριση ερωτημάτων ή εντολών για συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, ιδιαίτερα για μεγάλα γλωσσικά μοντέλα όπως το GPT-4,είναι μια θέση που χρειάζεται σημαντική προσοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της πράξης για την ΤΝ, δίνει προτεραιότητα στη δεοντολογική και νομική χρήση της ΤΝ.
Εικονική Πραγματικότητα και το Metaverse
Πρόκειται για δύο νέες τεχνολογίες που θα φέρουν μεγάλες αλλαγές, ευκαιρίες και προκλήσεις στην καθημερινότητά μας. Η VR είναι ένα τρισδιάστατο ψηφιακό περιβάλλον που μοιάζει με την πραγματικότητα και προσφέρει διαδραστικές εμπειρίες με εικόνες, ήχους, αφές και μυρωδιές (Di Natale et al., 2020). Το Metaverse μπορεί να θεωρηθεί ως πιο προχωρημένη μορφή της VR ή της Επαυξημένης Πραγματικότητας (AR) (Hwang et al., 2023).
Καθώς το διαδίκτυο συνεχώς εξελίσσεται, η νέα γενιά, το Web 4.0, θα ενσωματώνει ψηφιακά και πραγματικά αντικείμενα και περιβάλλοντα, βελτιώνοντας τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων και μηχανών και σβήνοντας τα όρια μεταξύ εικονικού και πραγματικού. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται ειδικές δεξιότητες για να εργαστεί κάποιος με AR και VR. Υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν 860.000 θέσεις εργασίας για AR/VR στην ΕΕ μέχρι το 2025.
Τεχνολογίες Data Science/Big Data
Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια νέα στρατηγική για το Web 4.0 και τους εικονικούς κόσμους για να καθοδηγήσει την επόμενη τεχνολογική μετάβαση. Ένα σημαντικό μέρος αυτής της στρατηγικής αφορά την ανάπτυξη δεξιοτήτων VR/AR. Αντίστοιχα λοιπόν, γίνεται αντιληπτό ότι η δημιουργία πλαισίων δεξιοτήτων για AR/VR και η προσφορά σχετικών προγραμμάτων κατάρτισης είναι κρίσιμης σημασίας (Nikou et al., 2023).
Οι τεχνολογίες Data Science και διαχείρισης Big Data είναι βασικά στοιχεία κάθε πληροφοριακού συστήματος. Η χρήση μεγάλων δεδομένων απαιτεί νέες τεχνικές διαχείρισης και δεξιότητες στη μοντελοποίηση, ενοποίηση και διαχείριση δεδομένων, καθώς και στις γλώσσες αναζήτησης και τεχνικές ανάλυσης (Darmont, 2022). Ως αποτέλεσμα αυξάνεται η ζήτηση για επιστήμονες δεδομένων με ισχυρές δεξιότητες στην άντληση, ανάλυση και μοντελοποίηση δεδομένων, καθώς και για αναλυτές επιχειρηματικών πληροφοριών που βοηθούν τις επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν τα μεγάλα δεδομένα (Morrison, 2016). Η σημασία των δεδομένων αντικατοπτρίζεται στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική της Επιτροπής για τα Δεδομένα, η οποία στοχεύει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της κυριαρχίας της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο.
Υπολογιστική νέφους και Διαδίκτυο των Πραγμάτων
Οι τεχνολογίες υπολογιστικού νέφους αυξάνει τη ζήτηση για δημιουργία και βελτιστοποίηση συστημάτων νέφους, ολοκλήρωση υπηρεσιών και στρατηγική διαχείριση (Darrow, 2015). Επιπλέον, η εξέλιξη των δικτύων 5G και 6G θα βελτιώσει την αποδοτικότητα της μετάδοσης δεδομένων, καθιστώντας το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT) μέσα από την σύνδεση φυσικών αντικειμένων με αισθητήρες και άλλες ψηφιακές τεχνολογίες ακόμα πιο διαδεδομένο.
Από την άλλη πλευρά, η υπολογιστική παρυφών, που επεξεργάζεται τα δεδομένα κοντά στο σημείο παραγωγής τους, μειώνει το χρόνο μετάδοσης και βελτιώνει την ταχύτητα σύνδεσης. Αυτό βοηθά το IoT να διαχειρίζεται περισσότερες πληροφορίες και οδηγεί στην ενσωμάτωσή του στον βιομηχανικό κλάδο, συνδέοντας δισεκατομμύρια συσκευές σε βιομηχανικές εφαρμογές για συλλογή, ανταλλαγή και ανάλυση δεδομένων (γνωστό και ως Βιομηχανικό Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Industrial IoT) (Sigov et al., 2022). Αυτό μάλιστα θεωρείται το επόμενο βήμα της Βιομηχανικής Επανάστασης 4.0 ή 5.0.
Με βάση τα ανωτέρω, εύκολα εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι ειδικοί στη δικτύωση και στο Διαδίκτυο των Πραγμάτων θα σημειώσουν μεγάλη ζήτηση τα επόμενα χρόνια. Για τον λόγο αυτό, η πολιτική της ΕΕ αντικατοπτρίζει αυτή την ανάγκη με στόχο την ενίσχυση των υπολογιστικών ικανοτήτων και του υπολογιστικού νέφους στην Ευρώπη, τόσο στην τεχνολογία όσο και στις δεξιότητες.
Κυβερνοασφάλεια
Ωστόσο, η αυξημένη ασύρματη διασυνδεσιμότητα μπορεί να είναι ευάλωτη σε κινδύνους όπως για παράδειγμα η μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση ή οι κακόβουλες επιθέσεις που μπορούν να επηρεάζουν την ποιότητα και τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών (όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο, η ηλεκτρονική τραπεζική ή τα συστήματα ηλεκτρονικής υγειονομικής περίθαλψης). Οι δεξιότητες κυβερνοασφάλειας για λογισμικό και υλισμικό είναι απαραίτητες για την προστασία της ιδιωτικότητας και της εμπιστευτικότητας των πληροφοριών. Η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) ενδέχεται να αυξήσει τις κυβερνοαπειλές (Becue et al, 2021), δημιουργώντας ανάγκη για δεξιότητες κυβερνοασφάλειας που σχετίζονται με την ΤΝ και τη μηχανική μάθηση.
Καθώς γίνεται κατανοητό το πόσο σημαντικό είναι να καλυφθεί το χάσμα δεξιοτήτων στην κυβερνοασφάλεια για να διασφαλιστεί η ασφάλεια των πληροφοριών και η προστασία της ιδιωτικής ζωής, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Κυβερνοασφάλεια (ENISA) προσφέρει ένα πλαίσιο για την επίτευξη υψηλού επιπέδου κυβερνοασφάλειας στην Ευρώπη μέσω της πράξης για την κυβερνοασφάλεια, που περιλαμβάνει πιστοποιήσεις για προϊόντα, υπηρεσίες και διαδικασίες.
Επιπρόσθετη πρωτοβουλία που έχει λάβει η ΕΕ είναι η Ακαδημία Κυβερνοδεξιοτήτων, που ξεκίνησε το 2023, για να συγκεντρώσει τις υπάρχουσες πρωτοβουλίες για τις κυβερνοδεξιότητες και να βελτιώσει τον συντονισμό τους. Αποσκοπεί στο να καλύψει το κενό ταλέντων στον τομέα της κυβερνοασφάλειας και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα, την ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα της ΕΕ.
Κβαντική τεχνολογία
Τέλος, μια ακόμη ανατρεπτική τεχνολογία, που συνδυάζει τις επιστήμες της Πληροφορικής και της Φυσικής, είναι η Κβαντική Υπολογιστική. Οι κβαντικές τεχνολογίες προσφέρουν μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ και ασφαλή υποδομή διαδικτύου, ξεπερνώντας τους περιορισμούς των σημερινών υπολογιστών. Αν και η κβαντική τεχνολογία δεν είναι ακόμα έτοιμη για εμπορική χρήση, έχει τη δυνατότητα να λύσει προβλήματα πολύ πιο γρήγορα από τους σημερινούς υπολογιστές. Η ΕΕ δίνει μεγάλη σημασία σε αυτές τις τεχνολογίες, με πρωτοβουλίες όπως η Κοινή Επιχείρηση για την Ευρωπαϊκή Υπολογιστική Υψηλών Επιδόσεων (ΚΕ EuroHPC) και το εμβληματικό έργο για τις Κβαντικές Τεχνολογίες, που στηρίζουν τους ερευνητές στην ανάπτυξη ενός παγκοσμίου επιπέδου υπερυπολογιστικού οικοσυστήματος στην Ευρώπη. Οι νέες αυτές τεχνολογίες και το υπάρχον χάσμα δεξιοτήτων απαιτούν σημαντική αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών). Χρειάζονται πρωτοβουλίες για την κάλυψη του χάσματος δεξιοτήτων και την προώθηση της αναβάθμισης και της επανειδίκευσης. Η αναβάθμιση των δεξιοτήτων θα προσφέρει στους επαγγελματίες νέες γνώσεις για τους τρέχοντες ρόλους τους, ενώ η επανειδίκευση θα τους επιτρέψει να αναλάβουν νέους ρόλους.
Η επανειδίκευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων είναι πολύ σημαντικές
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακήρυξε το 2023 Έτος Δεξιοτήτων με στόχο την ενδυνάμωση της διά βίου μάθησης και την προώθηση «μιας νοοτροπίας επανειδίκευσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων, βοηθώντας τους ανθρώπους να αποκτήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για ποιοτικές θέσεις εργασίας». Χρήσιμο θα ήταν να εξετάσουμε το Ευρωπαϊκό Έτος Δεξιοτήτων σε συνάρτηση με τη Ψηφιακή Πυξίδα: η ευρωπαϊκή οδός για το πρόγραμμα «Ψηφιακή Δεκαετία», η οποία επιδιώκει «τουλάχιστοντο 80 % των ενηλίκων με βασικές ψηφιακές δεξιότητες και 20 εκατομμύρια απασχολούμενους ειδικούς ΤΠΕ στην ΕΕ έως το 2030». Πιο συγκεκριμένα, το εν λόγω πρόγραμμα εισάγει 4 συγκεκριμένους στόχους για την προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού:
- πληθυσμός με ψηφιακές δεξιότητες και επαγγελματίες υψηλής ειδίκευσης στον ψηφιακό τομέα,
- ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων,
- ασφαλείς και βιώσιμες ψηφιακές υποδομές και
- ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών.
Η ΕΕ έχει αναπτύξει μία σειρά δεικτών αξιολόγησης του βαθμού επίτευξης των παραπάνω στόχων όπως η διάσταση του ανθρώπινου κεφαλαίου του δείκτη DESI (Digital Economy and Society Index) τηςΕυρωπαϊκής Επιτροπής ή ο ευρωπαϊκός δείκτης δεξιοτήτων (ESI) του CEDEFOP,παρακολουθούν τις ψηφιακές επιδόσεις των κρατών μελών σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των δεξιοτήτων.
Για την προώθηση της ανάπτυξης δεξιοτήτων, οι δράσεις της Επιτροπής στον τομέα αυτό περιλαμβάνουν «επενδύσεις χωρίς αποκλεισμούς στην κατάρτιση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων, τη διασφάλιση της συνάφειας των δεξιοτήτων με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, την αντιστοίχιση των προσδοκιών και των συνόλων δεξιοτήτων των ατόμων με τις ευκαιρίες στην αγορά εργασίας, καθώς και την ενίσχυση των ευκαιριών μάθησης και της κινητικότητας και τη διευκόλυνση της αναγνώρισης των προσόντων». Για να καταστεί αυτό δυνατό, τα ευρωπαϊκά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να προσαρμοστούν στην ψηφιακή εποχή, ένα όραμα που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του Σχεδίου δράσης της ΕΕ για την Ψηφιακή Εκπαίδευση (2021-2027).
Στήριξη της επαγγελματικής εξέλιξης των ψηφιακών εμπειρογνωμόνων στην ΕΕ
Η ΕΕ στηρίζει ήδη διάφορες βασικές πρωτοβουλίες για την κατάρτιση εμπειρογνωμόνων ΤΠΕ και ψηφιακών εμπειρογνωμόνων. Αρχικά, το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» (DIGITAL) είναι ένα νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ που επικεντρώνεται στην παροχή ψηφιακής τεχνολογίας στις επιχειρήσεις, τους πολίτες και τις δημόσιες διοικήσεις. Στηρίζει έργα σε βασικούς τομείς ικανοτήτων, όπως η υπερυπολογιστική, η τεχνητή νοημοσύνη, η κυβερνοασφάλεια, οι προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες, διασφαλίζοντας την ευρεία και χωρίς αποκλεισμούς χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών σε ολόκληρη την οικονομία και την κοινωνία. Στη συνέχεια, το LeADS, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψηφιακή Ευρώπη», αποσκοπεί στη στήριξη των κοινοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης με την παροχή χαρτών πορείας και κατευθυντήριων γραμμών για τις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις προηγμένων ψηφιακών δεξιοτήτων (ADS). Παράλληλα, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EITDigital) λειτουργεί ένα πολυσυμμετοχικό πανευρωπαϊκό οικοσύστημα που αποσκοπεί στη στήριξη των πολιτών, των νεοφυών επιχειρήσεων και των ΜΜΕ με εκπαιδευτικά μαθήματα και υπηρεσίες δημιουργίας και επιτάχυνσης επιχειρήσεων, προωθώντας την καινοτομία και τονώνοντας την επιχειρηματικότητα για μια ισχυρή ψηφιακή Ευρώπη (π.χ. το Ανοικτό Εργοστάσιο Καινοτομίας 2023). Επίσης, η πλατφόρμα ψηφιακών δεξιοτήτων και απασχόλησης παρέχει ανοικτή πρόσβαση σε ποικίλες πληροφορίες και πόρους υψηλής ποιότητας για όλους όσους ενδιαφέρονται να προωθήσουν τις ψηφιακές τους δεξιότητες, γνώσεις και σταδιοδρομία. Ένα παράδειγμα είναι τα τέσσερα μεταπτυχιακά προγράμματα υψηλού επιπέδου που υποστηρίζονται από τον ΜΣΕ και επικεντρώνονται στην ανθρωποκεντρική ΤΝ, τη δεοντολογία της ΤΝ, την ΤΝ για τον δημόσιο τομέα και την ΤΝ στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, όπου οι σπουδαστές μπορούν να εγγραφούν σε μαθήματα που διδάσκονται από τους καλύτερους επαγγελματίες του τομέα σε διάφορες χώρες της ΕΕ.
Η προσωπική δέσμευση στη διά βίου μάθηση αποτελεί προϋπόθεση για την επαγγελματική εξέλιξη και η επαγγελματική εξέλιξη των ψηφιακών εμπειρογνωμόνων συνδέεται με αυτή τη νοοτροπία διά βίου μάθησης. Οι γνώσεις και οι δεξιότητες θα πρέπει να θεωρούνται ως μορφές κεφαλαίου, προϊόν «σκόπιμων επενδύσεων» και η επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο αυξάνει την παραγωγικότητα και τα οφέλη των εργαζομένων (Becker, 1993). Στην εποχή μας της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, η οποία θέτει την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανειδίκευση στις ΤΠΕ στην πρώτη γραμμή κάθε συζήτησης, είναι ζωτικής σημασίας οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, τα κράτη μέλη της ΕΕ, οι επιχειρήσεις και οι πάροχοι κατάρτισης να συνεργαστούν για την ανάπτυξη ανθεκτικών στις μελλοντικές εξελίξεις πολιτικών, πρωτοβουλιών και προγραμμάτων κατάρτισης και τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού οικοσυστήματος για την αύξηση των ψηφιακών δεξιοτήτων στο εργατικό δυναμικό των ΤΠΕ.
Η επανειδίκευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων των ψηφιακών εμπειρογνωμόνων ΤΠΕ μπορούν να θεωρηθούν προσέγγιση των τεσσάρων σταδίων (σχήμα 2 κατωτέρω).
Το πρώτο στάδιο αφορά τον εντοπισμό ελλείψεων ή κενών δεξιοτήτων. Οι έρευνες ή άλλες παραδοσιακές μέθοδοι μπορούν να αποτυπώσουν τις ανάγκες σε δεξιότητες στην αγορά εργασίας ΤΠΕ. Ωστόσο, οι πληροφορίες για την αγορά εργασίας και τις δεξιότητες (LMSI) που χρησιμοποιούν μαζικά δεδομένα και μεθόδους ΤΝ μπορούν να παράσχουν καλύτερη εικόνα των αναδυόμενων τάσεων και των αναγκών σε δεξιότητες σε σύγκριση με τις συμβατικές μεθόδους, όπως οι έρευνες και οι προβλέψεις δεξιοτήτων (CEDEFOP, 2021). Μόλις προσδιοριστούν οι ανάγκες σε δεξιότητες, το επόμενο βήμα είναι η ανάπτυξη των απαιτούμενων δεξιοτήτων μέσω της τυπικής και της μη τυπικής εκπαίδευσης. Το οικοσύστημα ανάπτυξης δεξιοτήτων μπορεί να περιλαμβάνει διάφορους παράγοντες που παρέχουν διάφορες διαδρομές επανειδίκευσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων.
Ακαδημαϊκά ιδρύματα
Τα πανεπιστήμια διαδραματίζουν και μπορούν να συνεχίσουν να διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανειδίκευση των ψηφιακών εμπειρογνωμόνων. Μέσω συνεργειών και συνεργασιών με ηγέτες της βιομηχανίας και εταιρείες τεχνολογίας μπορούν να αποσπάσουν γνώσεις σχετικά με τις δεξιότητες που απαιτούνται στον ψηφιακό τομέα. Ως εκ τούτου, μπορούν να αναπτύξουν προορατικά ή ανταποκρινόμενα μαθήματα και πτυχία ευθυγραμμισμένα με τις τάσεις της βιομηχανίας και τις αναδυόμενες τεχνολογίες, προσφέροντας στους αποφοίτους τις κατάλληλες δεξιότητες που απαιτούνται από την αγορά, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ανάλυση δεδομένων, η κυβερνοασφάλεια κ.λπ. Μπορούν επίσης να προσφέρουν συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, προγράμματα πλήρους ή μερικής απασχόλησης προσαρμοσμένα σε συγκεκριμένες ανάγκες της βιομηχανίας και κενά δεξιοτήτων. Επιπλέον, μέσω πρακτικής άσκησης, οι φοιτητές μπορούν να αποκτήσουν πολύτιμη εμπειρία δουλεύοντας βραχυπρόθεσμα στον κλάδο των ΤΠΕ πριν από την αποφοίτησή τους. Τέλος, τα πανεπιστήμια μπορούν να ενθαρρύνουν την έρευνα και την καινοτομία στις αναδυόμενες τεχνολογίες.
Μονάδες τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης
Μέσω της δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης, οι μαθητές διευκολύνονται να αποκτήσουν τις ακριβείς δεξιότητες που χρειάζονται για έναν συγκεκριμένο ρόλο στις ΤΠΕ. Η συνεχής επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΣΕΕΚ) είναι σημαντική καθώς θα βοηθήσει τους εργαζόμενους στον τομέα των ΤΠΕ να αναπτύξουν, να ανανεώσουν και να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους. Επίσης, η μαθητεία δύναται να προσφέρει στους μαθητές την πραγματική εργασιακή εμπειρία που θέλουν οι εργοδότες, ενώ οι ενήλικες μπορούν να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους (CEDEFOP, 2023)
Τα μικροδιαπιστευτήρια, όπως οι ψηφιακές κάρτες εισόδου, επιτρέπουν στα άτομα να μαθαίνουν με ευέλικτο microcreditntials τρόπο, συλλέγοντας πιστοποιητικά που αποδεκνύουν τις ικανότητές τους και δημιουργώντας τα επαγγελματικά τους χαρτοφυλάκια. Τα προσόντα εκπαίδευσης και κατάρτισης είναι αναγνωρίσιμα σε διάφορες χώρες μέσω του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Επαγγελματικών Προσόντων (ΕΠΕΠ).
Έρευνες δείχνουν ότι η επανειδίκευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων πρέπει να αποτελεί μέρος των στρατηγικών στόχων ενός οργανισμού (Li, 2022). Σύμφωνα με την έκθεση «Towards a Reskilling Revolution» του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (2019), η επανεκπαίδευση του υπάρχοντος εργατικού δυναμικού μιας εταιρείας είναι οικονομικά πιο λογική από την πρόσληψη νέων εργαζομένων.
Οι επιχειρήσεις μπορούν να προσφέρουν κατάρτιση στους εργαζομένους τους με διάφορους τρόπους, όπως σεμινάρια, εργαστήρια και προγράμματα καθοδήγησης. Δύνανται επίσης να υποστηρίξουν εξωτερική κατάρτιση, όπως παρακολούθηση προηγμένων πτυχίων ή διαδικτυακών μαθημάτων. Το 2021, το 11,2% των εταιρειών της ΕΕ παρείχαν επαγγελματική κατάρτιση στους εργαζόμενους του τομέα της πληρορφορικής.
Πολλές αξιόπιστες επαγγελματικές εταιρείες και οργανισμοί προσφέρουν αναγνωρισμένα πιστοποιητικά σε διάφορα εξειδικευμένα θέματα. Για παράδειγμα, η Ένωση Μηχανημάτων Υπολογιστών (ACM) και το Ινστιτούτο Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών (IEEE) παρέχουν πιστοποιήσεις στην πληροφορική και προσφέρουν πόρους δια βίου μάθησης στα μέλη τους. Επιπλέον, εκπαίδευση για προϊόντα ΤΠΕ παρέχεται από προμηθευτές όπως το Oracle University, Cisco Networking Academy, Google Professional Certifications, Nvidia Deep Learning Institute και Microsoft. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, η πλατφόρμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις ψηφιακές δεξιότητες και θέσεις εργασίας είναι μια βασική πρωτοβουλία της ΕΕ που διαθέτει πληροφορίες και πόρους για την απόκτηση/ ενδυνάμωση των ψηφιακών δεξιοτήτων. Οι ψηφιακοί εμπιερογνώμονες μπορούν να επωφεληθούν από τις πιστοποιήσεις για να αναβαθμίσουν τις δεξιότητές τους και να χαράξουν το δικό τους μαθησιακό μονοπάτι.
Εκπαιδεύοντας τον εαυτό μας
Οι ψηφιακοί εμπειρογνώμονες απαιτείται να έχουν νοοτροπία συνεχούς μάθησης και αυτοβελτίωσης. Μπορούν να ενημερώνονται για τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις μέσω δικτύωσης με συναδέλφους, συμμετοχής σε διαδικτυακές κοινότητες, κοινωνικά δίκτυα, εργαστήρια, σεμινάρια και προγράμματα επαγγελματικής ανάπτυξης (π.χ. μαθήματα του ΕΙΤ). Τα δωρεάν διαδικτυακά μαθήματα (MOOC), όπως αυτά του MIT, του Khan Academy και του Coursera, προσφέρουν σημαντικά εργαλεία για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων. Εκτός από τις τεχνικές δεξιότητες, είναι σημαντικό να αναπτύσσουν και μη τεχνικές δεξιότητες, όπως η επικοινωνία, η ομαδική εργασία και η κριτική σκέψη. Η αυτοδιδασκαλία θα είναι σημαντική στο μέλλον, καθώς η εργασία μέσω πλήθους και η ελεύθερη εργασία αυξάνονται, με τους εργαζόμενους να θεωρούνται υπεύθυνοι για τη δική τους μάθηση και ανάπτυξη δεξιοτήτων.
Όταν αναπτυχθούν οι απαραίτητες δεξιότητες, το επόμενο βήμα είναι να τις εφαρμόσουμε στην αγορά εργασίας. Η μετάβαση από την θεωρία στην πράξη θα βελτιώσει την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων, θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα, θα υποστηρίξει την καινοτομία και θα βελτιώσει τα επαγγελματικά προφίλ και τα εργασιακά οφέλη των ειδικών στην ψηφιακή τεχνολογία.
Το τελευταίο στάδιο της διαδικασίας είναι να παρακολουθούμε και να αξιολογούμε πόσο αποτελεσματική ήταν η μετάβαση από την εκπαίδευση στην πράξη. Έχουν αποκτηθεί οι προβλεπόμενες δεξιότητες; Έγινε επιτυχώς η μετάβαση στο νέο μοντέλο εργασίας ικανοποιώντας ταυτόχρονα τις ανάγκες της αγοράς εργασίας; Η συνεχής παρακολούθηση θα προσφέρει την απαραίτητη ανατροφοδότηση για τη βελτίωση του προγράμματος επανεκπαίδευσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων στο μέλλον.
Επίλογος
Οι νέες τεχνολογίες και η ταχύτατα εξελισσόμενη ψηφιακή επανάσταση δημιουργούν ευκαιρίες για τους πολίτες και την οικονομία της ΕΕ. Προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες που προσφέρει το ψηφιακό μέλλον, η Ευρώπη χρειάζεται εξειδικευμένους ψηφιακούς επαγγελματίες σε όλες τις χώρες, τις περιφέρειες και τις πόλεις της. Δεδομένου ότι η ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων είναι απαραίτητη, σημειώνονται αρκετές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο για να ενταχθούν περισσότεροι άνθρωποι στην εκπαίδευση των ΤΠΕ, ενώ η σημαντική χρηματοδότηση από προγράμματα όπως το DIGITAL ενισχύει τις προηγμένες δεξιότητες.
Οι στόχοι της ΕΕ για το 2030 περιλαμβάνουν την προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού μέσω των δεξιοτήτων, της διακυβέρνησης, των υποδομών και των επιχειρήσεων. Η Ευρώπη στοχεύει να ενδυναμώσει τις επιχειρήσεις και τους πολίτες σε ένα “ανθρωποκεντρικό, βιώσιμο και ευημερούν ψηφιακό μέλλον”. Η πρόοδος είναι ενθαρρυντική: οι ψηφιακοί εμπειρογνώμονες στην ΕΕ έχουν αυξηθεί κατά 57,8% την τελευταία δεκαετία, πολύ περισσότερο από την αύξηση της απασχόλησης γενικά.
Η συνεργασία μεταξύ της βιομηχανίας, των υπηρεσιών ΤΠΕ και των εκπαιδευτικών φορέων είναι σημαντική για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων. Η βιομηχανία πρέπει να ενσωματώνει τη γνώση της στα προγράμματα σπουδών και η ακαδημαϊκή τεχνογνωσία να συμβάλλει σε έργα της βιομηχανίας. Τα μαθήματα και οι εκπαιδευτικές προσφορές στον τομέα των ΤΠΕ πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τη ζήτηση της βιομηχανίας, οδηγώντας σε καινοτομία και ανάπτυξη ικανοτήτων σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους. Η ανταλλαγή γνώσεων και η εκπαίδευση στις ΤΠΕ σε όλη την ΕΕ είναι σημαντική για την ανάπτυξη των ψηφιακών ταλέντων και την ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών αξιών στην ψηφιακή μετάβαση.
Αντλήθηκε οπτικό υλικό από: Langstrup
Αναδημοσίευση κειμένου: Digital Experts: a deep-dive, Digital Skills & Jobs Platform, created by Stavros Nikou
Επιμέλεια μετάφρασης: Εθνική Συμμαχία για τις Ψηφιακές Δεξιότητες και την Απασχόληση
